ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਫੈਸਲਾ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ ਆਰਬੀਆਈ ਨੇ ਤਿੰਨ ਵੱਡੇ ਨੋਟ ਛਾਪਣੇ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਇਸ ਬਦਲਾਅ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੁਦਰਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ। ਜਾਣੋ ਕਿ ਕਿਹੜੇ ਨੋਟ ਹੁਣ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਛਾਪੇ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹਨ, ਜੋ ਤੁਹਾਡੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਅਤੇ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਦਮ ਡਿਜੀਟਲ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਨਕਲੀ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰੇਗਾ।
₹ 2000 ਦੇ ਨੋਟ ਹੁਣ ਲਗਭਗ ਬੰਦ
ਆਰਬੀਆਈ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ ਤੋਂ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ₹ 2000 ਦੇ ਨੋਟ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਮਾਰਚ 2025 ਤੱਕ ਕੁੱਲ ₹ 3.56 ਲੱਖ ਕਰੋੜ ਨੋਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲਗਭਗ 98.2% ਬੈਂਕਿੰਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ₹ 2000 ਦੇ ਨੋਟ ਰਹਿ ਗਏ ਹਨ।
₹ 500 ਦਾ ਨੋਟ ਬਣਿਆ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹਰਮਨ-ਪਿਆਰਾ
ਇਸ ਵੇਲੇ ₹ 500 ਦੇ ਨੋਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਕੁੱਲ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਹਿੱਸਾ ਲਗਭਗ 41% ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ ਕੁੱਲ ਮੁੱਲ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇਕੱਲਾ 86% ਤੱਕ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ₹500 ਦੇ ਨੋਟ ਭਾਰਤੀ ਮੁਦਰਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਥੰਮ੍ਹ ਬਣ ਗਏ ਹਨ।
ਕਿਹੜੇ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਛਪਾਈ ਹੋਈ ਬੰਦ?
RBI ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ₹2, ₹5 ਅਤੇ ₹2000 ਦੇ ਨੋਟ ਹੁਣ ਨਵੀਂ ਛਪਾਈ ਲਈ ਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਜਾਣਗੇ। ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਸਥਿਰ ਰਹੇਗੀ ਅਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਪੁਰਾਣੇ ਨੋਟ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਹਟਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣਗੇ।
ਸਿੱਕਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਅਤੇ ਮੁੱਲ ‘ਚ ਵਾਧਾ
ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਿੱਕਿਆਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਾਧਾ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 25 ਵਿੱਚ ਸਿੱਕਿਆਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ 3.6% ਅਤੇ ਮੁੱਲ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 9.6% ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ₹1, ₹2 ਅਤੇ ₹5 ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਕੁੱਲ ਸਿੱਕਿਆਂ ਦਾ 81.6% ਹਨ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਡਿਜੀਟਲ ਕਰੰਸੀ ਦੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧ ਰਹੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ
ਆਰਬੀਆਈ ਦੀ ਡਿਜੀਟਲ ਕਰੰਸੀ ਈ₹ ਦਾ ਮੁੱਲ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 25 ਵਿੱਚ 334% ਵਧ ਕੇ ₹1,016.5 ਕਰੋੜ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਡਿਜੀਟਲ ₹500 ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 84.4% ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹੈ। ਡਿਜੀਟਲ ਕਰੰਸੀ ਦੀ ਵਧਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੇ ਨਕਦੀ ਰਹਿਤ ਭਾਰਤ ਵੱਲ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਖਰਚ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੁਰੱਖਿਆ
ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 25 ਵਿੱਚ ਨੋਟ ਛਪਾਈ ‘ਤੇ ₹6,372.8 ਕਰੋੜ ਖਰਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ ਪੁਰਾਣੇ ਅਤੇ ਗੰਦੇ ਨੋਟਾਂ ਦੇ ਨਿਪਟਾਰੇ ਲਈ ਹੁਣ ਵਾਤਾਵਰਣ-ਅਨੁਕੂਲ ਤਰੀਕੇ ਅਪਣਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪਾਰਟੀਕਲ ਬੋਰਡ ਅਤੇ ਫਰਨੀਚਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ।
‘Sa-Mudra’ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨਾਲ ਕਰੰਸੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਹੋਵੇਗਾ ਹਾਈਟੈੱਕ
ਆਰਬੀਆਈ ਨੇ ‘Sa-Mudra’ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜੋ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ, ਛਾਂਟੀ ਅਤੇ ਟਰੈਕਿੰਗ ਨੂੰ ਡਿਜੀਟਲ ਅਤੇ ਆਟੋਮੈਟਿਕ ਬਣਾਏਗੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਕਰੰਸੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿੱਚ ਪਾਰਦਰਸ਼ਤਾ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਵਧੇਗੀ।
– 1 ਨਵੰਬਰ, 2025 ਤੋਂ ਬੀਆਈਐੱਸ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਨੋਟ ਛਾਂਟੀ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੋਵੇਗੀ।
-‘ਮਨੀ ਐਪ’ ਵਰਗੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਨੇਤਰਹੀਣ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
– ‘ਮੋਬਾਈਲ ਸਿੱਕਾ ਵੈਨ’ ਅਤੇ ‘ਸਿੱਕਾ ਮੇਲਾ’ ਵਰਗੀਆਂ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਨਾਲ ਸਿੱਕਿਆਂ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਯਤਨ ਜਾਰੀ ਹਨ।
