ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ : ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਵਧਦੇ ਟੈਰਿਫ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਹੁਣ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਚੀਨ ਵੱਲ ਝੁਕਾਅ ਦਿਖਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ, ਚੀਨੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਭਾਰਤ ਫੇਰੀ ਅਤੇ ਕਈ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਸਮਝੌਤੇ ਨਾਲ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਸਦਭਾਵਨਾ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਲਗਭਗ ਸੱਤ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਚੀਨ ਦੇ ਦੌਰੇ ‘ਤੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸਿਖਰਲੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਪਸੀ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਟੈਰਿਫ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ‘ਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰੇਗੀ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਗਲਵਾਨ ਝੜਪ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੀਨੀ ਸਮਾਨ ਦਾ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਵਪਾਰ ਵਧਦਾ ਰਿਹਾ। ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2025 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਆਪਸੀ ਵਪਾਰ 128 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਇਸ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਵਪਾਰ ਘਾਟਾ 99 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਲਈ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦਾ ਚੀਨ ਨੂੰ ਨਿਰਯਾਤ ਕਾਫ਼ੀ ਘੱਟ ਗਿਆ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਆਯਾਤ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਦੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਰਤਾ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਣਨੀਤਕ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨਾਲ ਦੁਵੱਲੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪਰ ਵੱਡਾ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਵਪਾਰ ਘਾਟਾ ਇੰਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਬਿਹਤਰ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਨੀਂਹ ਕਿਵੇਂ ਰੱਖੀ ਜਾਵੇਗੀ?
ਨਿਰਯਾਤ-ਆਯਾਤ ਦੇ ਅੰਕੜੇ
- ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਿਰਯਾਤ ਅਪ੍ਰੈਲ-ਜੁਲਾਈ 2025-26 ਵਿੱਚ 19.97% ਵਧ ਕੇ $5.75 ਬਿਲੀਅਨ ਹੋ ਗਿਆ।
- ਇਸੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਆਯਾਤ 13.06% ਵਧ ਕੇ $40.65 ਬਿਲੀਅਨ ਹੋ ਗਿਆ।
- ਜਦੋਂ ਕਿ 2003-04 ਵਿੱਚ ਵਪਾਰ ਘਾਟਾ ਸਿਰਫ $1.1 ਬਿਲੀਅਨ ਸੀ, ਇਹ 2024-25 ਵਿੱਚ ਵਧ ਕੇ $99.2 ਬਿਲੀਅਨ ਹੋ ਗਿਆ।
- ਚੀਨ ਦਾ ਘਾਟਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁੱਲ ਵਪਾਰ ਅਸੰਤੁਲਨ ਦਾ ਲਗਭਗ 35% ਬਣਦਾ ਹੈ।
ਚੀਨ ‘ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਨਿਰਭਰਤਾ
GTRI ਰਿਪੋਰਟ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਉਤਪਾਦਾਂ ਲਈ ਚੀਨ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਰਭਰ ਹੈ।
- 97.7% ਐਂਟੀਬਾਇਓਟਿਕ ਏਰੀਥਰੋਮਾਈਸਿਨ ਚੀਨ ਤੋਂ ਸਪਲਾਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕਸ ਵਿੱਚ, ਸਿਲੀਕਾਨ ਵੇਫਰ (96.8%) ਅਤੇ ਫਲੈਟ ਪੈਨਲ ਡਿਸਪਲੇਅ (86%) ਚੀਨ ਤੋਂ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
- ਨਵਿਆਉਣਯੋਗ ਊਰਜਾ ਵਿੱਚ, 82.7% ਸੋਲਰ ਸੈੱਲ ਅਤੇ 75.2% ਲਿਥੀਅਮ-ਆਇਨ ਬੈਟਰੀਆਂ ਚੀਨ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹਨ।
- ਲੈਪਟਾਪ (80.5%), ਕਢਾਈ ਮਸ਼ੀਨਰੀ (91.4%) ਅਤੇ ਵਿਸਕੋਸ ਧਾਗਾ (98.9%) ਵਰਗੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਉਤਪਾਦ ਵੀ ਚੀਨ ਤੋਂ ਆਯਾਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ
GTRI ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਅਜੈ ਸ਼੍ਰੀਵਾਸਤਵ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਚੀਨ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਥਿਤੀ ਭਾਰਤ ਲਈ ਦਬਾਅ ਦਾ ਸਾਧਨ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤਣਾਅ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਚੀਨ ਸਪਲਾਈ ਚੇਨ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਵਜੋਂ ਵਰਤ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਚੀਨ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਿਰਯਾਤ ਹਿੱਸਾ 42.3% ਤੋਂ ਘਟ ਕੇ ਸਿਰਫ 11.2% ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਘਰੇਲੂ ਨਿਰਮਾਣ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ 14 ਤੋਂ ਵੱਧ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਤਪਾਦਨ-ਲਿੰਕਡ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਨ ਯੋਜਨਾਵਾਂ (PLI) ਲਾਗੂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ,
- ਘਟੀਆ-ਮਿਆਰੀ ਉਤਪਾਦਾਂ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣਾ,
- ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੇ ਮਿਆਰਾਂ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਕਰਨਾ,
- ਟੈਸਟਿੰਗ ਪ੍ਰੋਟੋਕੋਲ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ,
- ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਪ੍ਰਮਾਣੀਕਰਣ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਵਰਗੇ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਸਰਕਾਰ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਪਲਾਈ ਲੜੀ ਨੂੰ ਵਿਭਿੰਨ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਸਰੋਤ (ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਚੀਨ) ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰਤਾ ਘਟਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
