ਨੈਸ਼ਨਲ ਟਾਈਮਜ਼ ਬਿਊਰੋ :- ਭਾਰਤ ਹੁਣ ਤੇਜ਼ ਭੁਗਤਾਨਾਂ ‘ਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਮੋਹਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਦਰਾ ਫੰਡ (IMF) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਯੂਨੀਫਾਈਡ ਪੇਮੈਂਟਸ ਇੰਟਰਫੇਸ (UPI) ਮੁੱਖ ਚਾਲਕ ਹੈ। ਐਪ-ਸੰਚਾਲਿਤ ਟੂਲ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਰੀਅਲ-ਟਾਈਮ ਭੁਗਤਾਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ, ਜੋ ਹਰ ਮਹੀਨੇ 18 ਬਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ। ਸਿਰਫ਼ ਜੂਨ ਵਿੱਚ, UPI ਨੇ 24.03 ਲੱਖ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੇ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਸੈਸ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਦੇ ਇਸੇ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ 32 ਫੀਸਦੀ ਵਾਧਾ ਹੈ।
2016 ‘ਚ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪੇਮੈਂਟਸ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ (NPCI) ਦੁਆਰਾ ਲਾਂਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, UPI ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਐਪ ਨਾਲ ਕਈ ਬੈਂਕ ਖਾਤਿਆਂ ਨੂੰ ਲਿੰਕ ਕਰਨ ਅਤੇ ਤੁਰੰਤ ਪੈਸੇ ਟ੍ਰਾਂਸਫਰ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਖਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਚੌਵੀ ਘੰਟੇ ਪਹੁੰਚਯੋਗਤਾ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਹ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਹੁਣ 491 ਮਿਲੀਅਨ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਅਤੇ 65 ਮਿਲੀਅਨ ਵਪਾਰੀਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 675 ਬੈਂਕ ਸਿਸਟਮ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। UPI ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਡਿਜੀਟਲ ਭੁਗਤਾਨਾਂ ਦਾ 85 ਫੀਸਦੀ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਅੱਧੇ ਰੀਅਲ-ਟਾਈਮ ਡਿਜੀਟਲ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ।
ਲੋਕ UPI ਕਿਉਂ ਚੁਣਦੇ ਹਨ
UPI ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਭੁਗਤਾਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ “ਬੰਦ-ਲੂਪ” ਸਨ, ਭਾਵ, ਪੈਸੇ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕੋ ਐਪ ਜਾਂ ਵਾਲਿਟ ਦੇ ਅੰਦਰ ਭੇਜੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਸਨ। UPI ਨੇ ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਿੰਗਲ, ਸਾਂਝੇ ਪ੍ਰੋਟੋਕੋਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬੈਂਕਾਂ ਅਤੇ ਐਪਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਸੇ ਭੇਜਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇ ਕੇ ਇਸਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਅੰਤਰ-ਕਾਰਜਸ਼ੀਲਤਾ ਨੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਇਆ। ਉਪਭੋਗਤਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ UPI ID ਨਾਲ ਮੋਬਾਈਲ ਐਪਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਬੈਂਕ ਵੇਰਵੇ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਨਹੀਂ। QR ਕੋਡ ਭੁਗਤਾਨ, ਐਪ-ਅਧਾਰਤ ਗਾਹਕ ਸਹਾਇਤਾ, ਅਤੇ 24×7 ਪਹੁੰਚ ਵਰਗੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨੇ UPI ਨੂੰ ਛੋਟੇ, ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਲਈ ਵੀ ਸੁਵਿਧਾਜਨਕ ਬਣਾਇਆ ਹੈ।
UPI ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੁਣ ਭਾਰਤ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਹੁਣ ਸੱਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ UAE, ਸਿੰਗਾਪੁਰ, ਭੂਟਾਨ, ਨੇਪਾਲ, ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ, ਫਰਾਂਸ ਅਤੇ ਮਾਰੀਸ਼ਸ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਹੈ। ਫਰਾਂਸ UPI ਦਾ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ ਸੀ। ਭਾਰਤ BRICS ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਲਈ ਵੀ ਲਾਬਿੰਗ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
