ਨੈਸ਼ਨਲ ਟਾਈਮਜ਼ ਬਿਊਰੋ :- ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਚੈੱਕ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਨਿਯਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਬਦਲਾਅ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਅੱਜ ਤੋਂ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ ਚੈੱਕ ਪਾਸ ਹੋਣ ਲਈ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ। ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਆਫ ਇੰਡੀਆ (RBI) ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ 4 ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ ਚੈੱਕ ਕਲੀਅਰਿੰਗ ਦਾ ਨਵਾਂ ਸਿਸਟਮ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਚੈੱਕ ਕਲੀਅਰਿੰਗ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਤੇਜ਼ ਤੇ ਆਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ।
ਅਜੇ ਤੱਕ ਬੈਂਕਾਂ ਵਿੱਚ ਚੈੱਕ ਕਲੀਅਰਿੰਗ “ਬੈਚ ਪ੍ਰੋਸੈਸ” ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਚੈੱਕ ਇਕੱਠੇ ਪ੍ਰੋਸੈਸ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਤੇ ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਈ ਵਾਰ ਪੈਸੇ ਖਾਤੇ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਿੱਚ 2 ਤੋਂ 3 ਦਿਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਪਰ ਹੁਣ RBI ਦਾ ਨਵਾਂ ਸਿਸਟਮ “Continuous Clearing and Settlement on Realisation” (CCSR) ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੂਰ ਕਰੇਗਾ।
ਇਸ ਨਵੇਂ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਤਹਿਤ ਚੈੱਕ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੁਣ ਰੀਅਲ-ਟਾਈਮ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਚੈੱਕ ਕਲੀਅਰ ਹੋਵੇਗਾ, ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਪੈਸਾ ਖਾਤੇ ਵਿੱਚ ਟਰਾਂਸਫਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਕਾਰੋਬਾਰੀਆਂ, ਸੇਲਰੀ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਸਹੂਲਤ ਮਿਲੇਗੀ। ਬੈਂਕਿੰਗ ਖੇਤਰ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਫ਼ੈਸਲਾ ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੱਡਾ ਕਦਮ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਬੈਂਕਿੰਗ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਤੇਜ਼ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਧੋਖਾਧੜੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵੀ ਘਟਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ। RBI ਦਾ ਇਹ ਨਵਾਂ ਸਿਸਟਮ ਚੈੱਕ ਕਲੀਅਰਿੰਗ ਨੂੰ ਤੇਜ਼, ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਬਣਾਉਣ ਵੱਲ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕਦਮ ਸਾਬਤ ਹੋਵੇਗਾ।
ਚੈੱਕ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਲੀਅਰ ਹੋ ਜਾਣਗੇ
ਨਵੀਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਤਹਿਤ 4 ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਚੈੱਕ ਉਸੇ ਦਿਨ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਲੀਅਰ ਹੋ ਜਾਣਗੇ। ਦੋਵਾਂ ਬੈਂਕਾਂ ਨੇ ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਚੈੱਕ ਬਾਊਂਸ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦਾ ਬਕਾਇਆ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਦੇਰੀ ਜਾਂ ਅਸਵੀਕਾਰ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਸਾਰੇ ਚੈੱਕ ਵੇਰਵੇ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਦਰਜ ਕਰਨ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। HDFC ਬੈਂਕ ਅਤੇ ICICI ਬੈਂਕ ਸਮੇਤ ਕਈ ਬੈਂਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ 4 ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਉਸੇ ਦਿਨ ਚੈੱਕ ਕਲੀਅਰਿੰਗ ਬਾਰੇ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਨਵਾਂ ਸਿਸਟਮ ਦੋ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ
ਆਰਬੀਆਈ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਨਵਾਂ ਸਿਸਟਮ ਦੋ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਪਹਿਲਾ ਪੜਾਅ 4 ਅਕਤੂਬਰ, 2025 ਤੋਂ 3 ਜਨਵਰੀ, 2026 ਤੱਕ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਜਾ ਪੜਾਅ 3 ਜਨਵਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਆਰਬੀਆਈ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇੱਕ ਸਿੰਗਲ ਪ੍ਰੈਜ਼ੈਂਟੇਸ਼ਨ ਸੈਸ਼ਨ ਹੋਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਚੈੱਕ ਸਵੇਰੇ 10:00 ਵਜੇ ਤੋਂ ਸ਼ਾਮ 4:00 ਵਜੇ ਤੱਕ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਬੈਂਕ ਚੈੱਕ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰੇਗਾ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਕਲੀਅਰਿੰਗ ਹਾਊਸ ਨੂੰ ਭੇਜੇਗਾ। ਕਲੀਅਰਿੰਗ ਹਾਊਸ ਫਿਰ ਚੈੱਕ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬੈਂਕ ਨੂੰ ਭੇਜੇਗਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਵੇਰੇ 10:00 ਵਜੇ ਤੋਂ ਸ਼ਾਮ 7:00 ਵਜੇ ਤੱਕ ਇੱਕ ਪੁਸ਼ਟੀਕਰਨ ਸੈਸ਼ਨ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਸੈਸ਼ਨ ਵਿੱਚ, ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬੈਂਕ ਨੂੰ ਚੈੱਕ ‘ਤੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਜਾਂ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਪੁਸ਼ਟੀਕਰਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ। ਇੱਥੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹਰੇਕ ਚੈੱਕ ਦਾ ਇੱਕ ‘ਆਈਟਮ ਐਕਸਪਾਇਰੀ ਸਮਾਂ’ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਪੁਸ਼ਟੀਕਰਨ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਾਉਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ।
ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਤਨਖਾਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ
ਬੈਂਕ ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਤਨਖਾਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਤਾਕੀਦ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਲਈ ਤਸਦੀਕ ਲਈ ਮੁੱਖ ਚੈੱਕ ਵੇਰਵੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਖਾਤਾ ਧਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ₹50,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇ ਚੈੱਕ ਜਮ੍ਹਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 24 ਕੰਮਕਾਜੀ ਘੰਟੇ ਪਹਿਲਾਂ ਬੈਂਕ ਨੂੰ ਖਾਤਾ ਨੰਬਰ, ਚੈੱਕ ਨੰਬਰ, ਮਿਤੀ, ਰਕਮ ਅਤੇ ਲਾਭਪਾਤਰੀ ਦਾ ਨਾਮ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਚੈੱਕ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਬੈਂਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੇਰਵਿਆਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਨਗੇ। ਜੇਕਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਚੈੱਕ ਕਲੀਅਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ; ਨਹੀਂ ਤਾਂ, ਬੇਨਤੀ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਚੈੱਕ ਜਾਰੀਕਰਤਾ ਨੂੰ ਵੇਰਵੇ ਦੁਬਾਰਾ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ।
